الگوی پراکنش و تعیین منشاء هیدروکربن های چند حلقه‌ای معطر در رسوبات سطحی رودخانه‌های استان گیلان

تحقیقات انجام شده بر روی هیدروکربن های چندحلقه ای معطر (PAHs) در دریای خزر محدود و بیانگر آلودگی متوسط تا شدید با منشاء غالب پتروژنیک در رسوبات سطحی سواحل استان گیلان می باشد. حال آنکه در مورد توزیع این ترکیبات در رودخانه های استان که مهمترین منابع ورودی به دریا هستند اطلاعاتی در دسترس نیست. مطالعه حاضر به منظور بررسی توزیع الگوی پراکنش و تعیین منشاء ترکیبات PAH در رسوبات سطحی رودخانه های استان گیلان انجام شده است. تعداد 84 نمونه رسوب سطحی از 28 رودخانه استان گیلان (از آستارا تا لنگرود) جمع آوری گردید. نمونه ها بوسیله دستگاه کروماتوگرافی گازی – طیف سنجی جرمی (GC-MS) مورد تجزیه و تحلیل و غلظت 30 ترکیب PAH مورد بررسی قرار گرفت. جهت تعیین منشاء از نسبت های تشخیصی استفاده شد. رودخانه چوبر (ng/g 9/78±8/98) و رودخانه اشمک (ng/g 9/206±8/855) به ترتیب کمترین و بیشترین میزان مجموع غلظت ترکیبات PAH (TPAH29) را به خود اختصاص دادند. ترکیب غالب در رودخانه های مختلف، متفاوت یافت شد ولی به طور کلی فنانترن (ng/g 2/210-2/0)، پایرن (ng/g 6/102-9/0)، نفتالین (ng/g 4/266-8/0)، دی بنزوتیوفن (ng/g 6/134->1/0) و پریلن (ng/g 1/116->1/0) به عنوان ترکیبات غالب در بین دیگر ترکیبات PAH شناخته شدند. با توجه به نتایج نسبت های تشخیصی همچون LMW/HMW (84/12-73/0)، MP/P (43/4->01/0)، Ant/178 (14/0-01/0)، Flu/202 (54/0-12/0) و B(a)Ant/228 (74/-08/0) و شاخص پایروژنیک (82/2-09/0) منشاء غالب ترکیبات PAH در محدوده مورد مطالعه مخلوط پتروژنیک و پایروژنیک می باشد. با استفاده از دو شاخص Per/TPAHuns و Per/PAI منشاء پریلن در اکثر رودخانه های مورد مطالعه بیوژنیک می باشد. الگوی ترکیبی تقریبا مشابه ترکیبات PAH اندازه گیری شده در اکثر رودخانه های استان گیلان و غلظت کم آنها (TPAH29 > ng/g 300 ( نشان دهنده اثر ته نشینی اتمسفری ترکیبات PAH در حوضه آبخیز و و انتقال آنها به دریای خزر از طریق رودخانه ها است. با توجه به قابلیت نسبت های تشخیصی در تعیین منشاء، شناسایی آلودگی های نقطه ای در حوضه آبخیز رودخانه های آلوده تر شامل اشمک، پسیخان، خمام رود، چاف رود و لوندویل چای با مطالعات جامع بر روی ترکیبات PAH امکان پذیر و ضروری است.